Monday, May 21, 2018

दामोदर धर्मानंद कोसंबी ⑩ जागतिक शांतता चळवळीत सक्रिय सहभाग

दुसर्‍या महायुद्धात अमेरिकेकडून जेव्हा जपानच्या 'हिरोशिमा' व 'नागासाकी' या शहरांवर प्रत्यक्ष अणुबॉम्बचा वापर केला गेला तेव्हा जगभरच्या वैज्ञानिकांबरोबरच प्रत्यक्ष अणुबॉम्बप्रकल्पावर काम केलेल्या वैज्ञानिकांचीदेखील झोपच उडाली. यातून जगाला विनाशाच्या खाईत लोटणार्‍या अण्वस्त्रांना व अण्वस्त्र स्पर्धेला विरोध करण्यासाठी जगभर शांतता चळवळ सुरू झाली. अनेक वैज्ञानिक व बुद्धिवादी विचारवंत या चळवळीत सामील झाले. त्यात दामोदर कोसंबीही होते. त्यांनी १९५० पासून जागतिक शांतता परिषदेत काम करण्यास सुरुवात केली. कोसंबी पुढे अखिल भारतीय शांतता परिषदेचे उपाध्यक्ष झाले. त्यानंतर जागतिक शांतता परिषदेचे सदस्य झाले. यानिमित्ताने शांतता परिषदेच्या सभांना हजर राहण्यासाठी कोसंबींनी अनेक परदेशी दौरे केले. युरोप, सोविएत युनियन, चीन व जपान येथे ते अनेकवेळा जाऊन आले.

अणुबॉम्ब टाकल्यानंतर हिरोशिमा आणि नागासाकी 

दुसर्‍या महायुद्धानंतर जगभर अणुशक्ती कार्यक्रम सुरु झाले होते. कोसंबींनी या सर्व अणुशक्ती कार्यक्रमांना विरोध केला. कारण बहुतेक देशांनी अणूऊर्जा कार्यक्रम हे अण्वस्त्रनिर्मिती करण्यासाठीच हाती घेतले होते. अंधपणाने अणुशक्तीच्या मागे धावणे कोसंबींना अयोग्य वाटत होते. अणुऊर्जेपासून वीजनिर्मिती संकल्पनेचा त्यांनी मुळात जाऊन अभ्यास केलेला होता. अणुऊर्जानिर्मिती कार्यक्रमातील धोके व त्यावर होणारा अतीप्रचंड खर्च याकडे तर त्यांनी सर्वांचे लक्ष वेधलेच परंतु त्याचबरोबर आपण भारतीयांनी अणूऊर्जेपेक्षा सौरऊर्जेवर भर द्यावा असे आग्रही मत त्यांनी मांडले. अमेरिका किंवा युरोपमध्ये सौरऊर्जा मुबलक प्रमाणात उपलब्ध होत नाही. त्यामुळे ते देश सौरऊर्जेचा पुरस्कार करणार नाहीत. भारत हा देश उष्ण कटिबंधात येतो. इथे वर्षातील ८ महीने सौरऊर्जा उपलब्ध होत असल्याने आपण त्याचा पुरेपूर उपयोग करून घ्यायला पाहिजे असे ते म्हणत. त्यासाठी उत्तम दर्जाचे तंत्रज्ञान विकसित करणे हे जास्त व्यावहारिक आहे असे ते म्हणत. असते. आज २१व्या शतकात भारत अण्वस्त्रधारी देशांच्या यादीत आहे परंतु ऊर्जेच्या बाबतीत स्वयंपूर्ण देश नाही. यावरून कोसंबी त्यावेळी जी भूमिका मांडत होते त्याचे महत्व लक्षात येते.

Saturday, May 05, 2018

दामोदर धर्मानंद कोसंबी ⑨ अल्बर्ट आईनस्टाईन आणि ए. एल. बॅशम भेट

डॉ. होमी भाभा हे दूरदृष्टी असणारे शास्त्रज्ञ होते. 'टाटा मूलभूत संशोधन संस्था' कायम अद्ययावत राहील याची ते सतत काळजी घेत. कोसंबींवर त्यांनी कित्येक महत्वाच्या जबाबदार्‍या सोपवल्या होत्या. त्याकाळात नव्याने येऊ घातलेल्या संगणक तंत्रज्ञानातील संशोधनास सुरुवात करण्याचे भाभांच्या मनात होते. या कामासाठी त्यांनी कोसंबींना युनेस्को-फेलो म्हणून अमेरिका-इंग्लंडला पाठवण्याचे ठरवले. त्यावेळी नुकतेच भारताला स्वातंत्र्य मिळाले होते. भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर १९४८-४९ सालचा कोसंबींचा हा पहिलाच विदेश दौरा होता. निघण्यापूर्वी भाभांनी आपल्या मलबार हिलवरील घरी कोसंबींना एक पार्टी दिली. संस्थेतील सर्व संशोधक मंडळी त्यावेळी उपस्थित होती.

अल्बर्ट आईनस्टाईन | डी. डी. कोसंबी | ए. एल. बॅशम 

आपल्या अमेरिका दौर्‍यात कोसंबींनी त्यावेळच्या प्राथमिक अवस्थेतील संगणकाशी संबंधीत सर्व आवश्यक गोष्टींचा अभ्यास केला. त्याचबरोबर त्यांनी शिकागो विद्यापीठात जॉमेट्रीचे पाहुणे प्राध्यापक म्हणूनही काम केले. आपल्या याच दौर्‍यात पुढे कोसंबींनी इंस्टीट्यूट फॉर अॅडव्हान्स स्टडीज, प्रिन्स्टन या संस्थेत काही काळ मुक्काम केला. अल्बर्ट आईनस्टाईन त्यावेळी तेथे ज्येष्ठ प्राध्यापक होते. दामोदर कोसंबींनी अल्बर्ट आईनस्टाईन यांची भेट घेतली व त्यांच्याशी दीर्घ चर्चा केली.

Cookies Consent

This website uses cookies to offer you a better Browsing Experience. By using our website, You agree to the use of Cookies

Learn More