दुसर्या महायुद्धात अमेरिकेकडून जेव्हा जपानच्या 'हिरोशिमा' व 'नागासाकी' या शहरांवर प्रत्यक्ष अणुबॉम्बचा वापर केला गेला तेव्हा जगभरच्या वैज्ञानिकांबरोबरच प्रत्यक्ष अणुबॉम्बप्रकल्पावर काम केलेल्या वैज्ञानिकांचीदेखील झोपच उडाली. यातून जगाला विनाशाच्या खाईत लोटणार्या अण्वस्त्रांना व अण्वस्त्र स्पर्धेला विरोध करण्यासाठी जगभर शांतता चळवळ सुरू झाली. अनेक वैज्ञानिक व बुद्धिवादी विचारवंत या चळवळीत सामील झाले. त्यात दामोदर कोसंबीही होते. त्यांनी १९५० पासून जागतिक शांतता परिषदेत काम करण्यास सुरुवात केली. कोसंबी पुढे अखिल भारतीय शांतता परिषदेचे उपाध्यक्ष झाले. त्यानंतर जागतिक शांतता परिषदेचे सदस्य झाले. यानिमित्ताने शांतता परिषदेच्या सभांना हजर राहण्यासाठी कोसंबींनी अनेक परदेशी दौरे केले. युरोप, सोविएत युनियन, चीन व जपान येथे ते अनेकवेळा जाऊन आले.
अणुबॉम्ब टाकल्यानंतर हिरोशिमा आणि नागासाकी |
दुसर्या महायुद्धानंतर जगभर अणुशक्ती कार्यक्रम सुरु झाले होते. कोसंबींनी या सर्व अणुशक्ती कार्यक्रमांना विरोध केला. कारण बहुतेक देशांनी अणूऊर्जा कार्यक्रम हे अण्वस्त्रनिर्मिती करण्यासाठीच हाती घेतले होते. अंधपणाने अणुशक्तीच्या मागे धावणे कोसंबींना अयोग्य वाटत होते. अणुऊर्जेपासून वीजनिर्मिती संकल्पनेचा त्यांनी मुळात जाऊन अभ्यास केलेला होता. अणुऊर्जानिर्मिती कार्यक्रमातील धोके व त्यावर होणारा अतीप्रचंड खर्च याकडे तर त्यांनी सर्वांचे लक्ष वेधलेच परंतु त्याचबरोबर आपण भारतीयांनी अणूऊर्जेपेक्षा सौरऊर्जेवर भर द्यावा असे आग्रही मत त्यांनी मांडले. अमेरिका किंवा युरोपमध्ये सौरऊर्जा मुबलक प्रमाणात उपलब्ध होत नाही. त्यामुळे ते देश सौरऊर्जेचा पुरस्कार करणार नाहीत. भारत हा देश उष्ण कटिबंधात येतो. इथे वर्षातील ८ महीने सौरऊर्जा उपलब्ध होत असल्याने आपण त्याचा पुरेपूर उपयोग करून घ्यायला पाहिजे असे ते म्हणत. त्यासाठी उत्तम दर्जाचे तंत्रज्ञान विकसित करणे हे जास्त व्यावहारिक आहे असे ते म्हणत. असते. आज २१व्या शतकात भारत अण्वस्त्रधारी देशांच्या यादीत आहे परंतु ऊर्जेच्या बाबतीत स्वयंपूर्ण देश नाही. यावरून कोसंबी त्यावेळी जी भूमिका मांडत होते त्याचे महत्व लक्षात येते.