१९२९ साली अमेरिकेत मंदीची लाट आली. बघता बघता अमेरिकी अर्थव्यवस्था डबघाईला आली. कित्येक लोक बेरोजगार झाले, नोकर्यांची संख्या झपाट्याने कमी झाली. विद्यार्थ्यांना विद्यापीठात मिळणार्या शिष्यवृत्या, फेलोशिप्स साहजिकच खूप कमी झाल्या. दामोदरलाही याचा फटका बसला. डिस्टिंक्शनसह पदवी प्राप्त केली असूनही त्याला हार्वर्डमध्ये पदव्युत्तर गणित शिक्षणासाठी फेलोशिप मिळाली नाही. दामोदर कोसंबी यांचे चरित्रकार चिंतामणी देशमुख यांनी त्यामागे तीन कारणे असण्याची शक्यता वर्तवली आहे. एखाद्या विद्यार्थ्याने जर विद्यापीठात चार-पाच वर्षे काढली असतील तर त्या विद्यार्थ्याने दुसर्या विद्यापीठात जायला हवे अशी हार्वर्ड विद्यापीठाची भूमिका होती. अपवाद म्हणून काही मोजक्या विद्यार्थ्यांना पुढील संशोधांनासाठी तेथेच प्रवेश मिळू शकत असे. परंतु, फेलोशिप्सची संख्या अत्यल्प झाल्याने दामोदरला तसा प्रवेश मिळाला नाही. दुसरी शक्यता अशी की, दामोदरला विविध विषयात रस असल्यामुळे त्याला फेलोशिप देण्याची हार्वर्डच्या गणित विभागाची इच्छा नसावी. गणित विषयावर अधिक लक्ष केंद्रीत करण्याच्या प्रा. बरकॉफ यांच्या सल्ल्याकडे दामोदरने दुर्लक्ष केले होते. आणि तिसरे असू शकणारे कारण म्हणजे, ‘डिफरन्शियल जॉमेट्री’ या दामोदरच्या आवडीच्या गणितातील शाखेचे मार्गदर्शक प्रा. ग्राउस्टाईन त्यावेळी वर्षभराच्या रजेवर हार्वर्डबाहेर गेले होते.
|
शिक्षणासाठी जवळपास १० वर्षे अमेरिकेत काढल्यानंतर दामोदर भारतात परतला. भारतात परतल्यावर दामोदर आपली मोठी बहीण माणिक हिच्याकडे गेला. माणिक तेव्हा लग्न होऊन त्या बेंगलोर येथे राहत होत्या. माणिक यांचे पती डॉ. राम प्रसाद यांनी दामोदरला कलकत्ता किंवा बनारस हिंदू विद्यापीठात नोकरीसाठी प्रयत्न करण्यास सांगितले. बनारस हिंदू विद्यापीठात गणिताच्या प्राध्यापकाची एक जागा मोकळी होती. दामोदरला तेथे नोकरी मिळाली. पंडित मदन मोहन मालवीय तेव्हा बनारस हिंदू विद्यापीठाचे कुलगुरू होते. त्यांना धर्मांनंदांबद्दल अतिशय आदर होता. दामोदर त्यांचा मुलगा असल्याने त्यांना खूप आनंद वाटला.
दामोदर आता प्रा. दामोदर धर्मानंद कोसंबी उर्फ प्रा. डी. डी. कोसंबी झाले.