दामोदर धर्मानंद कोसंबी ⑧ टाटा मूलभूत संशोधन संस्था

डॉ. होमी भाभा मुंबईत आपली स्वतंत्र संशोधन संस्था उभारण्याच्या प्रयत्नात होते. त्यांना संस्थेत एखादा बुद्धिमान सहकारी हवा होता. दामोदर कोसंबी यांनी आतापर्यंत आपल्या संशोधन कार्यातून आपली चांगलीच ओळख निर्माण केलेली होती. फर्ग्युसन कॉलेजमधील शेवटच्या काही वर्षात त्यांची डॉ. होमी भाभा यांच्याशी ओळख झालेली होती. तेव्हा कोसंबींनी मुंबईस जाऊन भाभांची भेट घेतली. भाभांच्या गाडीत ते दोघेही चौपाटीवर गेले. विविध विषयांवर त्यांची दीर्घ चर्चा झाली. भाभांनी टाटा मूलभूत संशोधन संस्थेत कोसंबींना गणिताचे प्राध्यापक म्हणून येण्याचा प्रस्ताव दिला.

डी. डी. कोसंबी | केनिलवर्थ बंगला | डॉ. होमी भाभा

१ जून १९४५ रोजी मुंबईतील पेडर रोडवरील केनिलवर्थ या बंगल्यात टाटा मूलभूत संशोधन संस्थेची स्थापना झाली. पहिल्याच दिवशी कोसंबी संस्थेत रुजू झाले. भाभांपाठोपाठ संस्थेत आलेले दुसरे संशोधक कोसंबी होते. फर्ग्युसन कॉलेजने कोसंबींना काढून टाकले ही गोष्ट कोसंबींसाठी लाभदायकच ठरली. आता कोसंबींच्या आयुष्याने एक नवे व महत्वपूर्ण वळण घेतले होते. कुटुंब पुण्यात असल्यामुळे कोसंबींनी पहिली दोन वर्षे रोज पुणे-मुंबई डेक्कन क्वीनने प्रवास करत काढली. पुढची पाच वर्षे ते मुंबईत आपल्या बहिणीच्या घरी राहिले. आपले कुटुंब त्यांनी पुण्यातून मुंबईत हलवले नाही. शुक्रवारी संध्याकाळी डेक्कन क्वीनने पुण्यास जाणे. शनिवार-रविवार कुटुंबियांसमवेत पुण्यात घालवणे. सोमवारी सकाळी परत मुंबई. असा त्यांचा क्रम होता. नंतरची दहा वर्षे पुन्हा पुणे-मुंबई डेक्कन क्वीनचा प्रवास त्यांनी केला. व्यायाम होतो म्हणून कोसंबी आपल्या भांडारकर रोडवरील घरापासून स्टेशनपर्यंत पायी चालत जात. मुंबईत पोहोचल्यावरही संस्थेच्या ठिकाणापर्यंत ते पायीच चालत जात.

दामोदर धर्मानंद कोसंबी ⑦ कोसंबी फॉर्म्युला

१९४४ साली 'अॅनल्स ऑफ युजेनिक्स' या संशोधन पत्रिकेत कोसंबींचा 'द एस्टिमेशन ऑफ मॅप डिस्टन्स फ्रॉम रिकॉम्बिनेशन वॅल्यूज' हा चार पानी लेख प्रसिद्ध झाला.

माणसाच्या पेशींमधील रंग-गुणसुत्रे अनुवंशिकता निश्चित करतात. या रंगसूत्रातील निरनिराळ्या जीन्स किंवा जीन्स गटांमधील 'अंतरे' निश्चित करणारे एक सूत्र त्यांनी मांडले. तोपर्यंत 'हॉल्डेन' यांनी १९१९ साली मांडलेले सूत्र वापरले जात होते. संख्याशास्त्राच्या आधारे निर्मिलेले कोसंबींचे नवीन सूत्र अधिक अचूक तसेच परिणामकारक होते. विज्ञान जगतात या सूत्राला कोसंबी फॉर्म्युला म्हणून ओळखले जाते. आजही हे सूत्र वापरले जाते. अशा प्रकारे अनुवंशशास्त्रातही कोसंबींनी आपले योगदान दिले.

कोसंबी फॉर्म्युला

हॉल्डेन आणि कोसंबी तुलनात्मक

सुप्रसिद्ध संख्याशास्त्रज्ञ ए. आर. जी. ओवेन यांनी "कोसंबींसारखे विद्वान कोसंबी फॉर्म्युला तयार करून उंच भरारी घेतात, परंतु कधीही भरकटत नाहीत." अशा शब्दात कोसंबींचा गौरव केला आहे.